رساله بانک
پیشگفتار
بانکها در ساختن بناهای بزرگ و زیبا و تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران پیشرو بوده اند ،شاید به این دلیل که منابع مالی قابل توجهی داشته اند که همیشه برای خلق یک اثر معماری ضروری است ،ونیز به این دلیل که یک ساختمان باشکوه وچشمگیر می تواند در جلب اعتماد مردم و سپرده گذاران تاثیر زیادی داشته باشد ونشان دهنده اعتبار وپشتوانه اقتصادی بانک در نظر مردم
تعاریف و تاریخچه بانکداری در ایران
تعریف واژه بانک
در لغت نامه دهخدا واژه بانک را (از ریشه لغت فرانسوی Banque و ایتالیایی Banca به معنی میزی که روی آن چیزهایی فروشند) سازمان و دستگاهی که محل ذخیره پول مردم است و بدان داد و ستد کنند یا داد و ستد آنجا انجام گیرد، معنی نموده،
در تعریف دیگری که در کتاب بانک و بانکداری در ایران منیژه ربیعی رودسری آمده چنین بیان می‌دارد:
بانک مشتق از بانکا Banco است که واژه‌ای لاتینی و به معنای پیشخوان و نیمکتی است که صرافان ایتالیایی قرون وسطی در پشت آن به معامله و مبادله پول می‌پرداختند.
برخی نیز معتقدند که بانک از واژه آلمانی Banca آن به معنای شرکت اخذ شده است. امروزه بانک به معنای مکانی برای عملیات پولی و اعتباری است که در آن به نقل و انتقال وجوه، صدور برات ، نگاهداری سرمایه اشخاص و موسسه‌ها می‌پردازند، و این سرمایه‌ها با اعطای وام و اعتبار در امور اقتصادی، به جریان می‌افتد.
تاریخچه بانکداری در ایران
قبل از ایجاد بانک با تشکیلات منسجم و سرمایه ملی د رایران این قبیل امور توسط تجارت خانه‌ها و موسسات داخلی معتبر و صرافی‌های عمده انجام می‌گرفت.
این گونه بنگاه‌ها به اموری از قبیل نقل و انتقال پول، تنزیل بروات تجارتی و صدور بیجک (قبول ودیعه) و امثال آن اشتغال داشتند.
لیکن پس از گسترش فعالیت بانک‌های خارجی که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌گردد، این بنگاه‌ها به تدریج از صحنه رقابت خارج گردیده و فعالیت آن‌ها متوقف گردید.
طراحی و بانک
اهمیت مسئله طراحی در ساختمان بانکها
«گفته شده است که یک ساختمان جدید، این امکان را به موسسه می‌دهد که بتواند شخصیت آن موسسه و یا ویژگیهای مدیریتی خود را ابراز نماید. شاید این جایی باشد که در آن، آرشیتکت تبدیل به وجدان موسسه می‌شود.»
بررسی ساختمان بانکها از چند جنبه دارای اهمیت می‌باشد،:
نخست به عنوان کاربری عمومی شهری که در ارتباط مستقیم و مداوم با شهروندان است.
دومین دلیل تاثیری داشت که این ساختمان‌ها در اثر تکرار زیاد بر کیفیت چشم‌انداز و سیمای شهر همچنین نحوه خدمات رسانی برای عموم شهروندان بر جای می‌گذارد .
نهایتا به عنوان ابزاری کارآمد برای تحقق اهداف صنعت بانکداری و گردش اقتصادی جامعه حائز اهمیت می‌باشد.
انواع ساختمان بانکها
بانکها عموما دارای دو گونه ساختمان می‌باشند:
گونه اول ساختمان‌هایی با کاربری اداری که شامل ادارات مرکزی و مدیریت‌ها یا سرپرستی شعب بانک در استان‌ها می‌باشندو
دسته دوم ساختمان شعب بانکها که مراجعه‌کنندگان بیشتری داشته و تعداد و پراکندگی بیشتری نسبت به ساختمان‌های ستادی دارند.
بانکها دارای ساختمان‌های دیگری با کاربری آموزشی، رفاهی و غیره نیز دارند، اما از آنجاییکه هدف پایان نامه موضوع ساختمان‌های با کاربری تجاری و اداری می‌باشند.
بسیاری از ساختمان‌های رفاهی و آموزشی بانکها در غالب یک مجتمع و در جوار ساختمان‌های اصلی می‌باشند.
بررسی چند نمونه موردی
بانک جدید شرق:
این بانک که شعبه‌ای از بانک انگلیسی مقیم لندن بود اولین بانک به شیوه امروزی که از سال ۱۲۶۶ شمسی بدون اخذ امتیاز، شعبه مرکزی خود را در تهران، شمال شرقی میدان توپخانه و در محل فعلی بانک تجارت که ساختمان مسکونی اما بسیار زیبا و مستحکم قهرمان میرزا بود، افتتاح نمود
در اندک مدتی شعبه‌های دیگری در شهرستانها دایر نمود که از آن جمله می‌توان به بانک شاهی یزد اشاره نمود که آن هم در ساختمانی مسکونی در پشت تیمچه‌ای در میدان خان یزد واقع گردیده بود.
با شروع فعالیت بانک شاهنشاهی در ایران، پس از سه سال شعب خود را به بانک اخیر واگذار نمود و فعالیتش خاتمه یافت.
این حرکت پایه‌ی بانکداری نوین را در ایران بنا نهاد.
بانک شاهنشاهی ایران:
این بانک از سال ۱۲۶۷ شمسی (در محل قبلی بانک جدید شرق) با داشتن امتیازی ۶۰ سال به فعالیت بانکی و تجارتی در ایران اشتغال داشت و امتیاز نشر اسکناس را اخذ نمود.
پس از انقضای مدت امتیاز، این بانک مانند یک بانک عادی تجارتی تا مرداد ۱۳۳۱ به نام بانک انگلیس در ایران و خاورمیانه به فعالیت خود ادامه داد و سپس منحل گردید
بانک استقراضی ایران:
بانک استقراضی ایران که به بانک استقراضی روس معروف بود و در سال ۱۲۶۹ شمسی امتیازی به مدت ۷۵ سال کسب نمود و افزون بر فعالیت بانکی و رهنی، حق انحصاری حراج عمومی و معافیت مالیاتی را نیز دریافت داشت و به موجب عهدنامه مورخ ۱۲۹۹ شمسی، منعقده بین دولت‌های ایران و اتحاد جماهیر شوروی (سابق)، این موسسه به دولت ایران واگذار شد.
بانک عثمانی:
این بانک در واقع یک بانک انگلیسی بود و از محل سرمایه مشترک فرانسه و انگلیس از اواسط قرن نوزدهم میلادی در کشور عثمانی (ترکیه فعلی) تاسیس شد و شعبه‌های متعددی در کشورهای همجوار دایر کرد و در سال ۱۳۰۱ شمسی اقدام به تاسیس شعبی در تهران و شهرهای غربی کشور نمود و منظور اصلی از این اقدام، تسهیل در روابط تجارتی و بانکی بین ایران و عراق بود و سرانجام در سال ۱۳۳۴ به فعالیت خود در ایران پایان داد.
